هورمون‌ها نقشی مهم در سلامت بدن ما دارند. به طوری که در صورتی که مشکلی برای یکی از هورمون‌ها پیش آید و آن هورمون به صورت طبیعی ترشح نشود، میتواند مشکلات بسیاری را برای ما به همراه داشته باشد. یکی از هورمون‌های مهم که به طور طبیعی زنان و مردان مقدار کمی از آن را در خون خود دارند، هورمون پرولاکتین است. هورمونی که بر سلامت افراد تاثیر می‌گذارد و در چرخه‌ی باروری نقش مهمی را ایفا میکند.
چطوری در کمترین زمان ممکن باردار بشم؟🤰
در ادامه قرار است با این هورمون و نقش‌های آن بیشتر آشنا شویم و مسائلی را که موجب اختلال در ترشح این هورمون میشوند شناسایی کنیم. پس از آن به تاثیر این موارد و همچنین پرولاکتین بالا، بر سلامتی پرداخته و درباره درمان آن با هم بیشتر می‌خوانیم.
از پرولاکتین چه می‌دانید؟
پرولاکتین یکی از هورمون‌هایی است که توسط غده‌ی هیپوفیز تولید و ترشح میشود. این غده علاوه بر اینکه موجب رشد و نمو سینه‌ها میشود، پس از تولد نوزاد، موجب تولید شیر در مادران نیز می شود. همانطور که گفته شد به صورت طبیعی مردان و زنان مقدار کمی از این هورمون را در خون خود دارند که سطح این هورمون توسط هورمون‌های دیگری به نام فاکتورهای بازدارنده پرولاکتین کنترل میشود. با کاهش سطح هورمون استروژن و پروژسترون پس از تولد نوزاد، سطح این هورمون افزایش می‌یابد و موجب تولید شیر برای مادر میشود. به این ترتیب مادر میتواند شیردهی به نوزاد خود را آغاز کند.البته گفتنی است در زنانی که باردار نیستند نیز پرولاکتین اثرگذار است. در این زنان، پرولاکتین موجب تنظیم چرخه قاعدگی میشود. در مردان هم هورمون پرولاکتین موجب تولید اسپرم می‌گردد.
هایپرپرولاکتینمی (hyperprolactinemia) یا پرولاکتین بالا
هایپرپرولاکتینمی
هایپرپرولاکتینمی یا بالا بودن هورمون پرولاکتین، وضعیت وجود میزان بالایی از این هورمون در زنان غیرباردار و مردان است. این وضعیت که یک نوع بهم ریختگی هورمونی محسوب میشود، در زنان شایع‌تر است. به طوری که یک سوم زنانی که در سن باروری قرار دارند، دچار پرولاکتین بالا هستند. در این مواقع ممکن است زنی که نوزاد ندارد، گالاکتوره شود. گالاکتوره وضعیتی است بدون بارداری و زایمان، سینه‌های زن تولید شیر میکنند.
پیامدهای پرولاکتین بالا
در زنان، پرولاکتین بالا علاوه بر اثرگذاری بر شیردهی در خارج از بارداری، چرخه‌ی قاعدگی را بهم می‌زند و موجب قاعدگی‌های نامنظم میشود. تمامی این اتفاقات به این دلیل رخ می‌دهد که با بالا رفتن سطح پرولاکتین در خون، هورمون‌های استروژن و پروژسترون دچار مشکل میشوند. اختلال در چرخه قاعدگی یکی از مواردی است که میتواند در صورت تداوم موجب ناباروری در زنان شود.
اما در مردان با بالارفتن پرولاکتین اتفاقات دیگری رخ می‌دهد. در مردان افزایش سطح هورمون پرولاکتین میتواند موجب کاهش میل جنسی، اختلال در رسیدن به نعوظ در حین رابطه جنسی، حساسیت در سینه‌ها و درنتیجه آنها موجب ناباروری گردد. زیرا هایپرپرولاکتینمی میتواند موجب کاهش تولید اسپرم یا حتی عدم تولید اسپرم گردد.
از مشکلات مشترک اختلال ترشح هورمون پرولاکتین در زنان و مردان می‌توان به اختلال در بینایی، سردرد، مشکل در رابطه جنسی و کاهش تراکم استخوان اشاره کرد.
پرولاکتمیا در هردو جنسیت باعث بروز پیامدهای زیر می شود:
- ● کاهش تراکم استخوان
- ● کاهش ترشح سایر هورمون های از غده هیپوفیز به دلیل فشار تومور
- ● کاهش تمایلات جنسی
- ● اختلالات بینایی و سردرد
- ● ناباروری
زنان در مقایسه با مردان زودتر متوجه علائم می شوند. درواقع زمانیکه تومور کوچکتر است تغییراتی را حس میکنند. مهم ترین دلیل آن احتمالا به دلیل چرخه قاعدگی نامنظم است. مردان دیرتر متوجه میشوند؛ درست زمانیکه تومور بزرگ شده و با علائمی مثل سردرد یا مشکلات بینایی توجه او را جلب میکند.
خوب است بدانید که پرولاکتین عادی به شرح زیر است:
در مردان: 2-18 نانوگرم در هر میلی لیتر
در زنان غیرباردار: 2-29 نانوگرم در هر میلی لیتر
در زنان باردار: 10-209 نانوگرم در هر میلی لیتر
آن دسته از زنانی که وارد دوره پساقاعدگی شده باشند ممکن است تا زمان بدتر شدن وضعیت، علائمی نداشته باشند. بالا بودن پرولاکتین پس از پساقاعدگی بیشتر اوقات باعث کم کاری تیروئید می شود؛ در چنین وضعیتی بدن به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نمی کند. علائم کم کاری تیروئید را بیشتر بشناسید:
◄ خستگی زیاد
◄ افزایش وزن
◄ درد عضلانی
◄ یبوست
◄ تحمل نکردن سرما
تاثیر هایپرپرولاکتینمی در ناباروری
یکی از دلایلی که میتواند منجر به ناباروری شود، همین پرولاکتین بالا است. در این شرایط تومورهای پرولاکتینوما به غده هیپوفیز فشار وارد می کنند و این فشار باعث می شود که تولید هورمون ها متوقف شود. که به این وضعیت هیپوفیز یا تیرگی در اصطلاح پزشکی گفته می شود. همین شرایط برای مردان اتفاق می افتد که می تواند باعث کاهش میل جنسی و ریزش موهای بدن شود. در زنان نیز میتواند منجر به مشکلات باروری و به تبع آن ناباروری شود.
پرولاکتین بالا می تواند بارداری را دشوار کند. چرا که همانطور که در بالا توضیح دادیم باعث توقف تولید هورمون ها در هیپوفیز می شود و برای خانم ها تولید استروژن و پروژسترون متوقف می شود. این مشکل باعث قاعدگی نامنظم و به تبع آن تخمک گذاری نامنظم میشود که یکی از پیش زمینه های مشکلات باروری به حساب می آید.
دلایل پرولاکتین بالا
دلایل پرولاکتین بالا
هایپرپرولاکتینمی از مواردی است که میتواند دلایلی زیادی را داشته باشد. برای تشخیص دقیق این مشکل هورمونی باید به متخصص مراجعه کرد اما به طور کلی مواردی هستند که موجب این اتفاق میشوند. برخی از این موارد عبارتند از:
- تومورهای هیپوفیز (پرولاکتینوما)
- بیماری های تحت تأثیر هیپوتالاموس
- بی‌اشتهایی و اختلال خوردن
- کم کاری تیروئید
- داروهایی ضد افسردگی، ضد اضطراب و فشار خون بالا
- گیاهانی از جمله شنبلیله، دانه‌های رازیانه و شبدر قرمز
- تحریک دیواره قفسه سینه (از زخم های جراحی، زونا یا حتی سوتین خیلی تنگ)
- استرس زیاد
- ورزش شدید
- غذاهای خاص
- تحریک نوک پستان
- بیماری‌های کلیوی
- نارسایی‌های کبدی
- تنبلی تخمدان یا همان سندرم تخمدان پلی کیستیک (عدم تعادل هورمونی که تخمدان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد)
- اما تقریبا در یک سوم موارد هیپرپرولاکتینمیا هیچ علتی یافت نمی شود.
آزمایش تشخیص پرولاکتین بالا
تست پرولاکتین PRL مقدار هورمون معروف به پرولاکتین را در خون شما اندازه گیری میکند. همانطور که بالاتر نوشتیم، این هورمون در غده هیپوفیز تولید می شود و جای این غده درست زیر مغز است.
یادآوری میکنیم که با حاملگی زن یا زایمان او، سطح این هورمون افزایش پیدا میکند و در نتیجه فرایند شیردهی به نوزاد شروع می شود. اما باید اضافه کنیم ممکن است باردار نباشید و سطح پرولاکتین شما بالا باشد. همچنین مردان هم دچار این مشکل می شوند.
بنابراین تجویز تست به دلایل زیر انجام می شود:
◄ در مورد زنان
- پریود نامنظم یا قطع شدن آن
- ناباروری
- ترشحات شیر ازسینه درحالیکه فرد باردار نیست یا شیردهی ندارد.
- حساس شدن سینه ها
- نشانه های پساقاعدگی (یائسگی) مثل گرگفتگی و خشکی واژن
◄ درمورد مردان
- کاهش میل جنسی
- مشکلات نعوظ
- حساس یا بزرگ شدن سینه ها
- ترشح شیر از سینه ( بسیار نادر)
◄ درهردو جنس
- سردردهای غیرعادی
- مشکلات بینایی
روش انجام تست
این تست برای افراد عادی هم انجام می شود.
لزومی ندارد آمادگی خاصی داشته باشید. نمونه خون از شما گرفته می شود. بنابراین لازم است برای انجام آن به درمانگاه یا بیمارستان مراجعه کنید. اگر نسبت به درد سوزن حساسیت دارید بهتر است در زمان خونگیری به دستتان نگاه نکنید! نتیجه تست چند روزبعد به صورت مجموعه ای از اعداد و ارقام به دستتان می رسد.
آزمایش گیرنده از رگ بازوی شما یک نمونه خون میگیرد. پس از وارد کردن سوزن در رگ، مقدار کمی خون در لوله نمونه جمع می شود. ممکن است پس از بیرون آوردن سوزن کمی احساس سوزش کنید. این روند کمتر از پنج دقیقه وقت شما را میگیرد.
آمادگی برای انجام آزمایش
لازم است 3-4 ساعت پس از بیدار شدن از خواب صبحگاهی آماده آزمایش شوید. سطح پرولاکتین در طول روز تغییر میکند ولی در ساعات اولیه صبح معمولا در بالاترین سطح است.
فراموش نکنید که اگر داروی دیگری مصرف میکنید حتما به متخصص اطلاع بدهید. یک سری داروها سطح پرولاکتین را بالا می برند؛ قرص های ضدبارداری، داروی فشار خون بالا و داروهای ضدافسردگی از جمله آنهاست.
این آزمایش خطری برای من دارد؟
خطر بسیار کمی در زمان انجام آزمایش وجود دارد. ممکن است کمی احساس درد یا سوزش در نقطه خونگیری داشته باشید ولی بسیاری از علائم به سرعت از بین می روند.
تفسیر آزمایش
اگر نتیجه آزمایش شما بالاتر از سطح عادی باشد یعنی ممکن است یکی از شرایط زیر را داشته باشید:
- پرولاکتینوما ( نوعی تومور در غده هیپوفیز)
- کم کاری تیروئید
- بیماری هیپوتالاموس ( هیپوتالاموس نقطه ای در مغز است که عملکرد غده هیپوفیز و سایر بخش های بدن را کنترل میکند.
- بیماری کبدی
بالا بودن نتیجه آزمایش شما ممکن است باعث تجویز آزمایش MRI برای بررسی دقیق غده هیپوفیز شود. البته ناگفته نماند که این اختلال احتمالا با دارو و جراحی قابل درمان است. اگر نکته ای در فرایند درمان به نظرتان مبهم است حتما آن را با متخصص در میان بگذارید.
درمان پرولاکتین بالا
درمان هایپرپرولاکتینمی به علت این مشکل بستگی دارد. براساس مشکلی که شما را دچار این اختلال کرده است، درمان شما متفاوت است. البته در صورتی که علتی یافت نشود، احتمالا دکتر برای شما داروهایی را تجویز کند. به طور معمول بیشترین داروهای مورد استفاده برای هایپرپرولاکتینمی کابرگولین و برموکریپتین هستند. البته گفتنی است که در همه افراد مبتلا نیازی به درمان خاصی نیست. برای درمان و تنظیم کردن چرخه قاعدگی می‌توان از قرص‌های ضدبارداری نیز استفاده کرد. البته در صورتی که این اختلال به خاطر وجود تومور باشد، لازم است با تشخیص پزشک عمل جراحی انجام شود.
البته به طور کل راهکارهایی هست که خود فرد میتواند با استفاده از آنها به کنترل این بیماری کمک کند. برخی از این راهکار‌ها عبارتند از:
- تغییر رژیم غذایی
- کنترل سطح استرس و اضطراب
- توقف ورزش با شدت بالا
- نپوشیدن لباس‌هایی که موجب ناراحتی سینه میشوند. (خصوصا لباس‌های تنگ)
- مصرف مکمل‌های ویتامین B6 و ویتامین E
داروهای تجویزی برای درمان
رایج ترین داروها برای درمان وضعیت، کابرگولین cabergoline و بروموکریپتین bromocriptine هستند. متخصص فرایند درمان را با دز پایین از هر یک از داروها شروع میکند و به تدریج دز آنها را بالا می برد تا زمانیکه سطح پرولاکتین شما به حالت عادی برگردد.
درمان تا زمان کمتر شدن علائم یا مثبت شدن نتیجه بارداری شما ( اگر زن اقدام به بارداری کرده باشد) ادامه دارد. معمولا روند درمان با شروع بارداری زن، متوقف می شود.
باید اضافه کنیم که کابرگولین دومرتبه در هفته مصرف می شود و در مقایسه با بروموکریپتین عوارض کمتری دارد. همچنین ناگفته نماند درصورت بالا رفتن دز کابرگولین، این دارو باعث بروز مشکلات دریچه قلب می شود. اما زنانی که قصد باردار شدن دارند این دزهای بالا را دریافت نمی کنند. هردو دارو در زمان بارداری مصرف می شوند.
عوارض مصرف کابرگولین برای پرولاکتین بالا کمتر از بوروکریپتین است.
از جمله شایع ترین عوارض مصرف هردو دارو، سرگیجه، حالت تهوع و سردرد است. اما اگر دز مصرفی به تدریج بالا برود این عوارض چندان آزاردهنده نخواهند بود. روش دیگر کاهش عوارض، مصرف بروموکریپتین به صورت شیاف واژینال است.
پرولاکتین بالا بدون درمان
خوب است بدانید که همه زنان درگیر این اختلال نیازی به درمان ندارند. البته زنانی با این اختلال که هورمون استروژن تولید نمیکنند، نیاز به درمان دارند تا هم استروژن تولید کنند یا استروژن به بدن برسانند.
دستور درمان نشدن زمانی از طرف پزشک تجویز می شود که علائمی شناسایی نشود یا بالا بودن سطح پرولاکتین به دلیل تومور کوچکی در غده هیپوفیز باشد و بدن بیمار همچنان استروژن تولید کند. زنان درگیر بالا بودن پرولاکتمی همچنان میتوانند قرص های ضدبارداری مصرف کنند تا باردار نشوند یا چرخه قاعدگی آنها منظم شود.
آیا پرولاکتین پایین مشکل ساز است؟
اگر سطح این هورمون شما پایین تر از عدد نرمال باشد احتمالا به دلیل کم کاری غده هیپوفیز است و آن را به پرکاری هیپوفیز hypopituitarism می شناسند. ناگفته نماند نباید نگرانی خاصی به ذهنتان راه بدهید چون این مشکل نیاز به درمان دارویی ندارد.
دلایل پایین بودن سطح پرولاکتین
تجویز داروهای زیر از جمله دلایل پایین آمدن سطح پرولاکتین است:
- داروهای دارای دپامین (انتروپین) که برای افراد مبتلا به شوک تجویز می شود.
- لوودپا Levodopa ( تجویزی بیماران مبتلا به پارکینسون)
- مشتقات آلکالوئید ارگوت ( برای سردردهای شدید)
سایر پیامدهای پرولاکتین بالا:
پوکی استخوان- توجه داشته باشید که پرولاکتین بیش از اندازه باعث کاهش تولید هورمون های استروژن و پروژسترون می شود و در نتیجه تراکم استخوانی را پایین می آورد و خطر پوکی استخوان را افزایش می دهد.
مشکلات بارداری– طبیعی است که در فرایند یک بارداری ساده، استروژن بیشتری تولید شود. اما اگر بارداری اتفاق بیفتد و فرد پرولاکتین بالایی داشته باشد، بالا بودن سطح استروژن ممکن است باعث رشد تومور و نشانه های این رشد مثل سردرد و اختلالات بینایی شود.
مشکلات بینایی– اگر برای درمان هایپرپرولاکتمی به موقع اقدام نکنید ممکن است مشکلاتی برای عصب بینایی شما پیش بیاید. این فرایند در نهایت اختلالاتی در بینایی شما ایجاد میکند.
کاهش سطح ترشح هورمون های دیگر– هورمون های دیگری که تحت فرمان غده هیپوفیز هستند با فشار پرولاکتین به غده تحت تأثیر قرار میگیرند. دو هورمون تیروئید و کورتیزول ( هورمون معروف به واکنش به اضطراب) از آن جمله هستند.
نکته: اگر مبتلا به پرولاکتمی بالا هستید و قصد باردار شدن دارید لازم است در این مورد با پزشک متخصص حرف بزنید. بهتر است فرایند نظارت بر عملکرد بدن و تجویز داروهای لازم برای شما انجام شود.
پایان بخش
پرولاکتین یکی از هورمون‌های مهمی است که در صورت اختلال در ترشح آن، مشکلات زیادی برای سیستم هورمونی بدن به وجود می‌آید. این هورمون در صورتی که بیش از اندازه ترشح شود، میتواند مشکلات بسیاری را ایجاد کند. مشکلاتی که ممکن است در نهایت به ناباروری منجر شود. برای کنترل این مشکل راهکارهایی نیز وجود دارند. راهکارهایی که در بالا ذکر کردیم برخی از این موارد بودند. البته مهم‌ترین راهکار برای این مشکل بستگی به علت به وجود آمدن این مشکل دارد که زیر نظر متخصص باید بررسی شود.
منبع: webmd، mayoclinic، reproductivefacts
دیدگاهتان را بنویسید